Памяць, увекавечаная ў абелісках. У Зэльвенскім раёне 60 помнікаў, звязаных з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны

У Зэльвенскім раёне 60 помнікаў, звязаных з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны. Гэта святыя месцы, дзе знайшлі свой апошні прытулак абаронцы Айчыны, што загінулі ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў 1941 – 1944 гадах. У брацкіх і адзіночных магілах пахаваны 5555 воінаў Чырвонай Арміі, ахвяр фашызму. Імёны 4384 з іх засталіся невядомымі. Не вярнуліся з франтоў Вялікай Айчыннай вайны больш за 1000 воінаў-землякоў. Многія жыхары Зэльвеншчыны загінулі ў барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў партызанскіх атрадах, у падполлі, сталі ахвярамі фашысцкага тэрору.

Святыня пасёлка – мемарыял загінуўшым воінам Чырвонай Арміі і партызанам за вызваленне раёна ў ліпені 1944 года.
На гары, на самым бачным месцы г.п. Зэльва, узвышаецца велічны помнік. Вышыня стэлы 17 метраў. Помнік добра праглядваецца з боку Зэльвенскага вадасховішча, з шашы Ваўкавыск-Слонім, з гарадскога парку і таго месца, адкуль пачынаўся штурм Зэльвы. Помнік быў узведзены ў 1958 годзе і ўяўляў сабой скульптуру воіна і партызанкі. У 1985 годзе яго рэканструявалі.

У брацкай магіле пахаваны 506 воінаў Чырвонай Арміі, якія прадстаўлялі многія нацыі і народнасці нашай тагачаснай Радзімы, загінуўшыя пры вызваленні Зэльвы. Імёны 270 засталіся невядомымі.

…У ліпені 1944 года воіны 169-й Рагачоўскай стралковай дывізіі 3-й арміі 2-га Беларускага фронту вялі цяжкія баі з праціўнікам на подступах да Зэльвы. У вызваленні пасёлка непасрэдна ўдзельнічалі 556-ы і 434-ы палкі, у склад якіх уваходзілі батальёны маёраў Салаўёва, Семізорава і капітана Баршчэўскага.

У ноч на 12 ліпеня пачалося вызваленне Зэльвы. Воіны 169-й стралковай дывізіі фарсіравалі р. Зяльвянку. Сіламі 434-га і 556-га палкоў дывізіі пачаўся штурм пасёлка з поўначы і поўдня. Гэта быў цяжкі, кровапралітны бой з ворагам за кожную вуліцу, кожны дом. У баі за Зэльву немцы два разы кідаліся ў контратаку, але кожны раз з вялікімі стратамі адступалі назад. Дарагой цаной дасталася Зэльва і воінам Чырвонай Арміі, аб чым сведчыць брацкая магіла.

Воіны Чырвонай Арміі, якія загінулі за вызваленне Зэльвы, былі пахаваны на могілках, у парку пасёлка і ў вёсках Холстава і Вішнеўка. На брацкіх могілках пазней устаноўлены помнікі.

У 25-ю гадавіну Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне астанкі воінаў з брацкіх могілак былі перазахаваны ў адну брацкую магілу ў г.п.Зэльва.

Зэльвеншчына з першага дня Вялікай Айчыннай вайны апынулася ў агні пажарышчаў і стала месцам жорсткіх баёў. Упартыя баі з наступаючым ворагам на зэльвенскай зямлі вялі часці адступаючай 10-й і 3-й армій.

Шмат чырвонаармейцаў, камандзіраў, палітработнікаў палягло ў нашым краі ў першыя трагічныя дні вайны. Імёны большасці з іх засталіся невядомымі.Аб іх гераічных подзвігах сведчаць помнікі раёна.

На ўзбярэжжы р. Зяльвянкі ўстаноўлены Памятны мемарыяльны знак у гонар воінаў Чырвонай Арміі, якія ў чэрвені 1941 года вялі бой за пераправу праз р. Зяльвянку. Тут з 25 па 28 чэрвеня 1941 года ішлі жорсткія баі пры фарсіраванні ракі байцамі і камандзірамі акружанай ворагам 10-й арміі пад камандаваннем генерала Карбышава і палкоўніка Смалякова.

Кровапралітны бой вёўся воінамі Чырвонай Арміі з ворагам у чэрвені і пачатку ліпеня 1941 года ў раёне вёскі Сынкавічы. Доўга і ўпарта адбівалі націск ворага воіны. У няроўным баі загінула шмат адважных байцоў. Усе яны пахаваны ў брацкай магіле на заходняй ускраіне вёскі Сынкавічы. У 1955 годзе на брацкай магіле ўстаноўлены абеліск.

На трэці дзень вайны фашысты высадзілі дэсант каля в. Дзярэчын. На ўзвышшы паміж р. Зяльвянкай і в. Алексічы яны сканцэнтравалі значныя сілы артылерыі і танкаў. Адступаючыя часці 10-й арміі генерал-маёра Д.К.Голубева і 3-й арміі генерал-лейтэнанта В.I.Кузняцова, не ведаючы аб гэтым, адыходзілі з боку Мастоў і паўночна-ўсходняй часткі Ваўкавыскага раёна ў напрамку Алексіч. У ноч з 25 на 26 чэрвеня 1941 года ў выніку сустрэчнага бою калона адступаючых байцоў была поўнасцю знішчана, а вёска спалена. На наступны дзень жыхары Алексіч пахавалі загінуўшых воінаў у дзвюх брацкіх магілах.

У брацкай магіле савецкіх воінаў і ахвяр фашызму па вул. Булака ў г. п. Зэльва пахаваны 4 воіны, якія загінулі ў 1941 годзе, і 4 мірныя жыхары, расстраляныя ў ліпені 1941 года нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Сярод пахаваных – старшыня Тулаўскага сельсавета Іван Дробчык. На магіле пастаўлены абеліск.

На паўночнай ускраіне вёскі Бярэжкі знаходзіцца брацкая магіла воінаў і ахвяр фашызму. Пахаваны ў ёй 52 воіны, якія загінулі ў чэрвені 1941 года ў баі супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў, і 20 жыхароў вёскі, расстраляных гітлераўцамі ў той час.

У брацкай магіле вёскі Манцякі пахаваны 22 воіны, якія загінулі ў чэрвені 1941-га і 15 ліпеня 1944 года. Ва ўшанаванне памяці воінаў, а таксама 39 землякоў, загінуўшых у гады Вялікай Айчыннай вайны, у 1967 годзе на магіле пастаўлены помнік.

Помнік-скульптура воіна і партызанкі ўзведзены ў 1968 годзе на брацкай магіле ў в. Славацічы ва ўшанаванне памяці воінаў і землякоў, загінуўшых на франтах Вялікай Айчыннай вайны.
Як памяць аб 290 воінах Чырвонай Арміі, загінуўшых ў 1941-м і 1944 гадах у баях супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў устаноўлены помнік у в. Мэштавічы.

У скверы аг. Елка стаіць помнік ва ўшанаванне памяці воінаў, а таксама жыхароў вёсак Елка, Казловічы, Сынкавічы, Шулякі, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. У брацкай магіле пахаваны 18 воінаў.

У в. Чырвонае Сяло ў брацкай магіле пахаваны 2 воіны, якія загінулі ў барацьбе з нямецка- фашысцкімі захопнікамі. Ва ўшанаванне іх памяці і памяці загінуўшых землякоў з вв. Дзешкавічы, Драпаўцы, Раўтовічы, Чырвонае Сяло, Ярнева ў 1967 годзе на магіле пастаўлены помнік-скульптура воіна і партызанкі.

У цэнтры в. Горна ва ўшанаванне памяці аднавяскоўцаў, якія загінулі на франтах Вялікай Айчыннай вайны, і 5 воінаў, загінуўшых пры вызваленні вёскі і пахаваных у брацкай магіле, у 1968 годзе ўзведзены помнік.

Помнік-скульптура ўстаноўлены ў 1968 годзе ў скверы в. Каралін на брацкай магіле воінаў, якія загінулі ў чэрвені 1941 і ліпені 1944 гадоў.
У 1984 годзе ў в. Кашалі пастаўлены помнік ва ўшанаванне памяці загінуўшых аднавяскоўцаў на франтах Вялікай Айчыннай вайны. У 1987 годзе праведзена перазахаванне астанкаў невядомага воіна ў магілу каля помніка аднавяскоўцам, у 2008 годзе перазахаваны астанкі яшчэ 2 воінаў, якія былі вынайдзены падчас гаспадарчых работ.

У в. Конна ў брацкай магіле пахаваны 5 партызан і малодшы лейтэнант Чырвонай Арміі Белякоў Аляксандр Пятровіч, які загінуў у чэрвені 1941 года. Ва ўшанаванне памяці пахаваных у брацкай магіле, а таксама аднавяскоўцаў, што не вярнуліся з франтоў Вялікай Айчыннай вайны, у 1974 годзе на магіле ўзведзены помнік-скульптура.

У скверы в. Бародзічы ў 1967 годзе ўстаноўлены помнік-абеліск воінам Чырвонай Арміі, якія загінулі пры вызваленні вёскі 11-12 ліпеня 1944 года. Пахаваны 14 воінаў 169-й стралковай дывізіі 3-й арміі 2-га Беларускага фронту.

Побач з помнікам воінам насыпаны ў 1967 годзе Курган Памяці ва ўшанаванне вяскоўцаў, якія не вярнуліся з вайны. На пліце высечаны іх імёны. У дні святкавання 45-годдзя вызвалення Зэльвеншчыны (1989 г.) ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў у в. Крываконна адбыліся ўрачыста-жалобны мітынг і адкрыццё помніка загінуўшым савецкім воінам і вяскоўцам. У гэты дзень былі перазахаваны астанкі воінаў, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Зэльвенскага сельсавета, у брацкую магілу. Пры правядзенні мерапрыемстваў прысутнічалі воіны Чырвонасцяжнай Беларускай ваеннай акругі, ветэраны 5-й Арлоўскай ордэнаў Леніна, Чырвонага Сцяга, Кутузава і Суворава дывізіі, якая вызваляла Зэльвеншчыну.
Жорсткі бой ішоў за в. Янаўшчына (12-14 ліпеня 1944 г.). Толькі ў гэтым баі за такую невялічкую вёсачку загінула 35 воінаў. Усе яны пахаваны ў брацкай магіле, на якой у 1967 годзе быў пастаўлены абеліск. На адкрыццё помніка прыязджалі з Масквы брат і сястра пахаванага ў брацкай магіле радавога Панфілава Мікалая Мацвеевіча.
У баях за вызваленне Дзярэчына ў 1944 годзе загінула 199 воінаў. Сярод пахаваных у брацкай магіле воіны 129-й стралковай дывізіі 3-й арміі 2-га Беларускага фронту.

У в. Малая Угрынь знаходзіцца магіла старшага лейтэнанта лётчыка, ураджэнца Украіны Карнауха Міхаіла Макаравіча, які быў збіты ў паветраным баі ў раёне вёскі Угрынь. Мясцовыя жыхары пахавалі лётчыка. Дакументаў пры ім не было, і больш за 30 гадоў ніхто не ведаў імя загінуўшага. Чырвоныя следапыты Угрыньскай школы пад кіраўніцтвам настаўніка Л.I.Юргеля і дырэктара школы М.К.Януля вялі перапіску са штабамі армій, якія ўдзельнічалі ў вызваленні Заходняй Беларусі, каб даведацца імя пілота. Праз многа гадоў прыйшло паведамленне:

“…Ліпень 1944 года… Над в. Угрынь быў паветраны бой… На базу не вярнуўся старшы лейтэнант авіяцыі Міхаіл Макаравіч Карнаух…”. Так яшчэ адно імя героя вайны было ўвекавечана. У 1977 годзе жыхары Угрыні, вучні і настаўнікі школы правялі перапахаванне астанкаў лётчыка. На магіле ўстанавілі помнік-пліту з надпісам: “Старшаму лейтэнанту Карнауху Міхаілу Макаравічу – ад калгаснікаў калгаса імя Гагарына і Угрыньскай васьмігадовай школы”.

У князеўскім парку знаходзіцца брацкая магіла савецкіх воінаў, якія загінулі ў ліпені 1944 года. Сярод пахаваных – Літвінаў Д. І. Раніцай 12 ліпеня 1944 года ўзвод аўтаматчыкаў пад камандаваннем малодшага лейтэнанта Літвінава раптоўна зайшоў у тыл фашыстаў, што акапаліся на ўсходняй ускраіне в. Самаравічы. Завязалася рукапашная схватка. Савецкія байцы змагаліся мужна. Аднак у гэтым баі яны страцілі свайго камандзіра Д. I. Літвінава, які загінуў смерцю героя.
У пісьме да маці, незадоўга да гібелі на зэльвенскай зямлі, Дзям’ян Іванавіч пісаў: “… Ты, мама, ганарыся, што добрых сыноў вырасціла, – сапраўдных сібіракоў. Там, дзе ступае сібірак, – вораг уцякае, а дзе абараняецца – ён не пройдзе. Калі будзе неабходна, сумею памерці, як і належыць воіну, сібіраку-гвардзейцу…”. Ён загінуў у 22 гады, аддаў сваё жыццё за вызваленне нашага раёна.

Мясцовыя жыхары пахавалі воінаў на месцы бою, на ўскрайку вёскі Самаравічы. Потым астанкі воінаў былі перапахаваны ў брацкую магілу ў в. Князева. У 1968 годзе тут устаноўлены мемарыяльны знак. На паўночнай ускраіне в. Бібікі ў 1967 годзе ўзведзены помнік ва ўшанаванне памяці 71 земляка з вёсак Бібікі, Валькевічы, Грабава, Даўгаполічы, Крывічы, Марачы.

У памяць аб аднавяскоўцах, якія загінулі на франтах Вялікай Айчыннай вайны і ў партызанскай барацьбе супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў, сталі ахвярамі фашысцкага тэррору, ўстаноўлены помнік у в. Вострава. Усяго ў гады вайны загінула 297 жыхароў в. Вострава. Ахвярамі фашысцкага тэрору сталі 222 мірныя жыхары вёскі: 209 з іх расстраляны, 13 закатаваны і спалены. 3 іх лі-
ку – 97 жанчын, 41 дзіця.

Годна ўшаноўваюць памяць воінаў, загінуўшых пры вызваленні вёсак Рудзевічы, Цяглевічы, Міжэрычы, Крамяніца, Снежная, Старое Сяло, Дзеркачы, Мадзейкі, Міжэрычы, Залацеева, Тулава, Новай Галынкі і інш., а таксама землякоў, загінуўшых на франтах Вялікай Айчыннай, мясцовыя жыхары.

На месцы брацкіх магіл устаноўлены абеліскі, да падножжа якіх удзячныя нашчадкі ўскладваюць кветкі.

Па архіўных звестках